ERZURUM HAKKINDA
GENEL BİLGİLER
İL KİMLİĞİ
Yüz Ölçümü : 25.086Km2 İlçeleri : Merkez,Aşkale,Çat,Hınıs,Horasan,Ilıca,İspir,Karaçoban,Karayazı,
Köprüköy,Narman,Oltu, OlurPasinler,Pazaryolu, Şenkaya,Tekman,Tortum,Uzundere
Dünyanın 2000 metrelik plato üzerinde kurulu 200bini aşkın
sayılı şehirlerinden olan
Erzurum'un yerleşim birimlerinin %61'i yüksek kesimlerde yer
almaktadır. Genel nüfusun %55'i erkek,%45'i ise kadındır. İlin
kapladığı alan 25066 Km2,nüfus yoğunluğu ise 35'tir.
Merkez dahil 19 ilçesi bulunmaktadır. Erzurum "Azzi",
"Erzen"(Darı), "Arze" ve bilhassa Müslüman
Arapların "Erzenu'r Rûm" (Erzen-i Rum) ismiyle anılan
aynı bölgedeki eski ve tarihi bir şehirden gelir. Türkler
Erzurum adını vermişlerdir.Trafik plaka numarası 25'tir.
TARİHİ
Anadolu'nun en eski devletlerinden biri olan Hititlerin sınır bölgesinde
bulunan Erzurum, tarihi göç ve istila yolları üzerinde
bulunduğundan pek çok savaşlara sahne oldu. Hurriler, Asurlar,
Kimmerler, iskitler(Sakalar), bölgeye hakim oldular. Medler bu bölgeyi
ele geçiremedilerse de burayı M.Ö. 6. Asırda Persler istila
etti. M. Ö. 4. Asırda Makedonya Kralı İskender, İran'ı
yenerek bu bölgeyi ele geçirdi. İskender'in ölümü ile Selökidler
ve sonra da Roma İmparatorluğunun eline geçen bu bölge, Romalılarla
Partlar arasında kanlı savaşlara sebep oldu. Roma'nın bölünmesiyle
M. S. 195'te Erzurum, Bizans'ın (Doğu Roma) payına düştü.
Bizanslılar ile Partların halefi Sasaniler arasında el değiştirdi.
M. S. 422'de Bizanslılar Erzurum'a yakın yerde "Theodosiopolis"
şehrini kurdular.Hz. Ömer zamanında 633 senesinde İslam
ordusu Erzurum ve Theodosiopolis'i fethetti. Müslümanlar
Theodosiopolis'e "Kaalikala" ismini verdiler. Bu şehrin
nüfusu kısa zamanda 200 bine ulaştı. O devirde Erzurum dünyanın
en büyük şehirlerinin başında geliyordu.İslam Devletleri ;
kendi aralarında iç mücadelelere başlayıp, zayıflayınca ;
Bizanslılar , Erzurum'u ve diğer şehirleri geri aldı. Oğuz Türklerinden
Selçuklular 1071 Malazgirt Zaferinden 22 sene önce 1048'de
Pasinler Meydan Muharebesinde Bizanslıları yenerek Erzurum'u Tuğrul
Beye, kardeşi Çağrı Bey ve ilerde Anadolu fatihi ünvanını
alacak olan Süleyman Şahın babası Şehzade Kutalmış Bey
fethettiler. Fakat anlaşma icabı Erzurum
Bizans'a iade edildi. 1071 Malzgirt Zaferinden sonra Selçuklu
Sultanı Alparslan'ın
kumandanlarından Ebu'l-Kasım , bizanslıları yenerek Erzurum'u
fethetti. Erzurum ve civarında Saltık (Saltuk)oğulları "Saltuklular"
beyliği kuruldu. Saltuklular Anadolu'da kurulan ilk Türk beyliğidir.
1202 senesine kadar Erzurum Saltuklu Beyliğinin başşehriydi.
1202'de Konya'da ki Anadolu Selçuklularına bağlı bir vilayet
oldu. 1242 'de Moğolların eline düştü, böylece bölgeye İlhanlılar
sahip oldu. 1335'te İlhanlılar dağılınca Erzurum ve etrafı
Eretna (Ertena) Türk beyliğine geçti. 14.yy sonlarında
Karakoyunlular ve sonra Timur Han Erzurum'u ele geçirdi. 15.yy
ortalarına kadar Timurlulara tabi Karakoyunluların elinde kaldı.
Karakoyunluların yerine
geçen Akkoyunluların eline geçen Erzurum 1502'de Akkoyunlular
dan Safevi Hanedanlığının kurucusu Şah İsmail Erzurum'u ele
geçirdi. Safeviler zamanında Erzurum çok geriledi. 1514'te
Yavuz Sultan Selim Han Erzurum'u fethetti. Safeviler Erzurum'u
geri alınca , Kanuni Sultan Süleyman Han Erzurum'u kesin olarak
Osmanlı topraklarına kattı.Trabzon- Tebriz ticaret yolunun üzerinde
bulunan Erzurum , serhat şehri ve İran'a yapılan seferlerin
askeri üssü olarak Osmanlı Devletinde yeniden bir eyalet
olarak çok gelişti. Kültür, sanat, sanayi ve askeri merkez
haline geldi. Erzurum eyaleti; Erzincan, Gümüşhane illeri ile
Muş'un Malazgirt ve Bingöl'ün Kığı ilçelerini içine alıyordu.
Erzurum 1828-1829, 1878,1916'da üç defa Rus istilasına
maruz kalmıştır. Bu istilalar geçici olmakla beraber Ruslar
çok büyük tahribat yaptılar.
1877-1878 de Müşir Gazi Ahmet Muhtar Paşa doğuda Rusları ard
arda birkaç defa bozguna uğratmasına rağmen savaş, devamlı
takviye alan Rusları lehine döndü. Müşir Gazi Ahmet Muhtar
Paşa , Rus generali Tergukasof'u Halyaz Meydan Muharebesinde
yendi. Ayrıca Rus başkomutanı Ermeni asıllı Melikof'u Zivin
Meydan Muharebesinde perişan etti. Rus çarı, bu yenilginin üzerine
Melikof'u azletti. Gazi Ahmet Muhtar Paşa , Rus ordusunu Kars ve
Gümrü arasında Gedikler Meydan Muharebesinde üçüncü defa
yendi. Sultan İkinci Abdülhamit Han, Ahmet Muhtar
Paşa'ya "Gazi" ünvanını verdi. 34bin Türk askeri ,74
bin Rus askerine karşı Yahniler Meydan Muharebesini kazandı.
Ruslar aşırı derecede kuvvet yığınca , Gazi Ahmet Muhtar Paşa
ordusunu Erzurum'a çekti. Böylece Türk ordusunun dağılması
önlenmişti.