ERZURUM'UN TARİHİ ESERLERİ - 2

ULU CAMİİ

Şehir içinde Cumhuriyet Caddesi üzerindedir. Anadolu Selçuklu ulu camilerinin tüm özelliklerini yansıtır. Cami 52.50 X 41.00 m boyutlarıyla dikdörtgen planlıdır. Esas itibariyle kıble - güney duvarına dikey uzanan 7 neften oluşmaktadır. Geniş olan orta nef önünde kademeleri silmeler ve kavallardan hafif sivri kemerler üzerine oturan bir ahşap kubbe bulunmaktadır. Üst üste yerleştirilmiş kalaslardan oluşan bu kubbeye halk tarafından "kırlangıç" denilir. Kubbenin oturduğu L biçimli iki ayakla birlikte yapının çatısı, sivri kemerlerin birbirine bağladığı 28 ayak taşımaktadır. Orta nefte kubbenin önünde mukarnaslı iki ayna bulunmaktadır. Kubbenin küçük pencereleri ve bu tonozların ışıkları orta nefi aydınlatmaktadır. Yapının diğer bölümleri beşik tonozla örtülmüştür.

İç bölüm, cephelerdeki değişik sayıdaki yüksekte yer alan küçük pencerelerle aydınlatılmaya çalışılmıştır. İç süsleme bakımından mukarnaslı ikinci aynalı tonozla mihrap dikkati çeker. Mihrap nişinin etrafının bir kısmı yok olmuş geometrik süslemeli kalın bir silme çevreler. Yapı doğudan 2,kuzeyden 3 kapıya sahiptir. Tuğla minare kuzeybatı köşesine yerleştirilmiştir. Ana cephedeki kapıyı profilli bir silme çerçeveler. Son onarımlarda kubbe dıştan çokgenli kesme taş tambur üzerine çinko ile örtülmüştür. Eskiden toprak olan dam 1964 yılında komple çinko olarak değiştirilmiştir. Cami, Osmanlı döneminde 5 kez onarım görmüştür. Savaş yıllarında askeri amaçlarla kullanılmıştır. Erzurumlu ünlü şair Ketencizade bir beytinde :

"Ulu cami bina oldukta bu türbe bina olmuş

Bakanlar lafz ( arşa ) tarihi bilsin hesabından" Ebced hesabıyla 1179 tarihini düşürmüştür.

Yapının 1179 - 1180 yıllarında Saltuklu Hükümdarı Nasrettin Muhammed zamanında inşa edildiği böylece ortaya çıkmaktadır.